قلعه دزک

قلعه دزک، قلعه‌ای است در روستایی به نام دزک که در استان چهارمحال و بختیاری و در فاصله 32 کیلومتری شهرکرد، (مرکز استان چهارمحال و بختیاری) واقع است. این روستا در زمان‌های گذشته دارای شخصیت‌های بزرک سیاسی و نظامی بوده‌است که از جمله معروف‌ترین آنها می‌توان به تیمسار تیمور بختیار اشاره نمود که بنیان گذار ساواک در ایران بوده‌است.تیمسار بختیار در روستای دزک در قلعه سردار امیر مفخم خان بختیاری به دنیا آمد. در این قلعه کتابخانه‌ای از کتب سردار امیر مفخم بختیاری معروف به سردار جنگ وجود داشته‌است. علی اکبر دهخدا در هنگام جنگ جهانی که به چهارمحال گریخته بود از این کتابخانه استفاده کرد و تألیف امثال و حکم و لغت نامه خود را با استفاده از منابع موجود در قلعه دزک آغاز نمود. تیمسار بختیار در زمان ریاست ساواک در ایران با توجه به ارتباط خود با این منطقه افرادی را به عنوان تبعید به این روستا و قلعه می‌فرستاد که از جمله آنها می‌توان به دهخدا و دکتر مصدق اشاره نمود.

این قلعه در حال حاضر در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می‌باشد که یکی از نقاط گردشگردی استان محسوب می‌گردد. ادر این قلعه تعدادی از فیلم‌های تاریخی بوده ساخته شد و هر ساله گروه‌های زیادی از این روستای تاریخی و قلعه آن دیدین می‌نمایند. اما توضیحات اجمالی در خصوص روستای تاریخی، سیاسی و فرهنگی دزک: دزک از روستاهای بخش کیار، دهستان کیار شرقی، شهرستان شهرکرد از زمره محال چهار گانه(لار، کیار، می‌زدج و گندمان) که در فاصله 35 کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد مرکز استان واقع گردیده‌است و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال (1375) 3581 نفر اعلام شده‌است. گویش مردم آن فارسی روستایی ومذهب تمامی ایشان شیعه دوازده امامی می‌باشد از اواسط دوره قاجاریه به این سو، روستای دزک ازنواحی حاکم نشین این منطقه به شمار می‌آید و همپای دیگر نقاط همجوارش یعنی سورک و موسی آباد به عنوان یک منطقه دارای اهمیت تلقی می‌شود از لحاظ تاریخی نیز همجواری با روستای دستگرد امامزاده و نیز آثار و شواهد تاریخی، نظیر تپه‌های مربوط به ادوار مختلف استقرار بشر و گورستانهای قدیمی با شیرهای سنگی متعلق به عصر صفویه، نشانه‌های دیگری از اهمیت آن در روزگار پیشین است. در خصوص وجه تسمیه این روستا باید گفت دزک از نظرصورت ظاهری از ترکیب «دز(دژ)» و «ک» حرف تصغیر تشکیل گردیده‌است و در کل به معنای بنای تدافعی نظامی کوچک می‌باشد. همچنین کلمات «دزیان»، «دزیزان»، «دزدک» و... از همان کلمه دز ریشه گرفته و نشانگر سیر تطور آن در دوره‌های مختلف است. بر اساس روایتهای محلی در زمانهای دور در ارتفاعات سر به فلک کشیده مجاور روستا، دژی وجود داشته که اطراف آن خندق عمیقی بوده‌است و همین امر سبب شده تا بعدها پس از احداث دهکده فعلی کم کم نام «دزک» به این روستا که بنای کلی و نیز کاخ حکومتی اش از آن الهام گرفته شده اطلاق گردد. این بنا توسط لطفعلی خان امیر مفخم بختیاری از خوانین معروف هفت لنگ بختیاری ساخته شده و ترمیم و بازساخت و تزئین دایمی آن از سوی دیگر ساکنینش در واقع بیانگر روزگار قدرت نمایی این گروه و پرهیز از حاکمیت خوانین چهار بنگ بختیاری و چالشتری، از اواسط سلسله قاجاریه به این سو، از صحنه سیاسی تاریخ منطقه می‌باشد بنای فعلی در حقیقت بخش محوری و اصلی مجموعه‌ای نظامی مسکونی است که توسط خوانین بنام بختیاری در این روستا ساخته شده و متاسفانه گذشت زمان و عوامل تخریبی مختلف سبب شده تا سایر بخشهای این مجموعه عظیم از بین بروداین بنا در طول حیات خود حوادث فروانی راشاهد بوده که مهمترین آنهاایفای نقش در جریان اعاده مشروطیت است. در آن هنگام این بنا به صورت مرکز ی برای ایجاد تشکل در میان قیام گران بختیاری و اتحاد با انقلابیون عمل کرده‌است.همچنین علامه فقید علی اکبر دهخدا در ایام مهاجرت خود به اتفاق تعدادی انقلابیون ضد انگلیسی درجریانات جنگ جهانی اول مدتی را در این قلعه به سر برده و با بهره گیری از منابع ارزشمند کتا بخانه‌ای موجود در آن که نشانگرتوجه وعلاقمندی ساکنانش به علم وادب بوده وپایه‌های اصلی انتشار«لغت نامه» مشهور خود را بنا نهاده‌است

ویژگیهای معماری

از نظر ویژگیهای معماری کاخ قلعه مشروطیت که الهام گرفته از قصرهای اروپایی قرن‌های گذشته با آرایش ایرانی می‌باشد که با تزئینات الحاقی دیگر آن، نشانگر نفوذ فرهنگی و توجه به غرب در ان هنگام بوده‌است. این بنا با توجه به آب و هوای منطقه در دو طبقه با ایوانهای شمالی و جنوبی مشرف به بیشه‌های منتهی به کوهستان و رو به قبله ساخته شده‌است تا اتاقهای همکف حداکثر بهره گیری از نور و گرما در زمستان و اتاقهای طبقه اول بیشترین هوای خنک را در تابستان داشته باشد. پی‌ها و دیوارهای اصلی بنا به منظور حداقل رساندن تبادل حرارتی به شکل قابل توجهی قطور ساخته شده و با پوششی از آجر درنمای بیرونی واندود کاهگل در نمای خارجی با لایه‌ای از گچ، سفید کاری و محافظت گردیده است این بنا دارای چهار برج مخروطی شکل است بدون کاربری نظامی که دو برج قسمت جنوبی سالم و دو برج قسمت شمالی نیمه مخروبه و بیشتر برای القاء شکوه و ابهت ساخته شده و به عنوان انبار و زندان استفاده شده اند طبقه همکف و اول بنا، دو ایوان در قسمت شمالی و جنوبی دارد که نور لازم را برای اتاقهای مجاور، زیر برجی و سفره خانه، آیینه خانه و اتاقهای جنبی دیگر فراهم می‌کند. همچنین قرینه بنای فعلی در جنوب حیاط داخلی قسمت شاه نشین و نیز در جنب آن ابنیه‌ها ی الحاقی دیکری وجود داشته که متاسفانه بواسطه عوامل تخریبی مختلف به جز صفه و بخاریهای تزئینی آنه اثر دیگری بر جا نمانده‌است در حال حاضر این کاخ قلعه20/5076 متر مربع وسعت دارد و با توجه به اهمیت لزوم حفظ هویت فرهنگی آن به

شماره 1731/3 در سال 1368 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است

تزئینات

در این بنا انواع هنرهای تزئینی معماری قابل ملاحظه می‌باشد که عموما در طبقه اول بنا به کار برده شده‌است. در پوشش آجر خارجی سعی شده تا از هنر«آجر چینی» و تلفیق آن با کاشیکارهای لعابی هندسی نقشهای زیبای بیشتری حاصل آیدجالبترین و زیباترین قسمتها در این بنا، تالار سفره خانه و اتاق آیینه هستند تالار سفره خانه در گذشته بوسیله فرشی 50 مفروش می‌شده که متاسفانه در دهه‌های اخیر مفقودگردیده‌است. حاشیه بالایی دیوارهای این تالار واطراف درهای اصلی و ورودی با گچ بریهای قالبی با نقشهایی اسطوره‌ای از فرشته، شیر و شکاروفرهاد کوهکن با الهام از داستا نهای هفت پیکر نظامی گنجوی آراسته شده‌است.همچنین تصاویری از خوانین وبزرگان بختیاری در اندازه‌های مختلف برای تکمیل تزئینات این قسمت به کار رفته‌است. در ایوانهای ورودی و شمالی طبقه اول ستون‌های گچبری شده‌ای دیده می‌شود که با نقوش حصیری شکل بر روی تیرهای چوبی آفریده شده‌اند.اطاق آیینه که در حقیقت یکی از هشت اطاق بازمانده اصیل از این نوع در منطقه می‌باشد در خور توجه‌است. این اتاق که دیوارها وسقف آن با آیینه تزئین شده با تکنیک نقاشی پشت شیشه شکوه بیشتری یافته‌است. نقاشی‌ها عموما تصاویری از سوارکاری، قصرها وابنیه سلطنتی با طرح‌های اروپایی، گل ومرغ نمای ونمای خارجی خود بنا هستند در دیوارهای شرق و غرب آن چهار عدد قاب آیینه طراحی شده که مربوط به الحاقات سابق الذکر در دهه‌های 1330 هجری شمسی به بعد می‌باشد و بوسیله روشنایی برق در پشت آن به عنوان شب چراغ مورد بهره برداری قرار می‌گرفته‌است. از دیگر تزئینات بکار رفته در بنای فوق الذکر درهای چوبی آن می‌باشد که به انواع ساده در طبقه همکف ومعرق با مفتول نشانده به صورت قاب وتنگه با ابزار زنی پیرامون قابها در طبقه اول تقسیم می‌گردد.

از نظر کار هنری بر روی سنگ، این بنا برخلاف بسیاری قلاع خان نشین منطقه دارای تنوع نبوده و تنها به نصب ساده ستونهای سنگی با کار مختصر بر روی آنها و در نشیمن گاهها و ورودی و ازاره‌های طبقه همکف بخش جنوبی ونیز قسمت صفه شمالی، به نقشهای هندسی و یا گلهای ساده چند پر اکتفا شده‌است. در میانه حیاط پر درخت شمالی، حوض سنگی بزرگی، با طرح ایرانی چند ضلعی قرار دارد که آب آن قبلا از چشمه‌های موجود در ارتفاعات جنوبی مشرف به روستا بوسیله تنبوشه به حوض نسبتا کوچک در جلوی حیاط شمالی آورده شده وسپس بر اساس اختلاف سطح ونیروی ثقلی به تدریج به آ نمای حوض اصلی در داخل حیاط که در چهار سوی خود صورتکهای انسانی را داراست واز دهانشان آب با فشار به بیرون ریخته می‌شود منتقل می‌شده‌است در میانه دیواره شمالی حیاط مشرف به حوض بزرگ، کاشیهای کوچک رنگی برای ایجاد تنوع به چشم می‌خورد که در کنار هم نقوش هندسی لوزی، مربع و بیضی رابه وجود آورده‌اند و در این میان کاشی آبی رنگی قرار داده شده که بر روی آن نوشته شده(سنه 1325 هجری قمری مبارکباد) که گویا مربوط به اتمام طر حههای تزییناتی داخلی بنا بوده و احتمالا به وقایع سیاسی اجتماعی ازجمله مسئله اعاده مشروطیت بی ارتباط نمی‌باشد. در حال حاضر این بنا همه روزه از ساعت 8 صبح تا6 بعدظهر پذیرای بازدیدکنندگان وعلاقه مندان آثار فرهنگی و تاریخی می‌باشد

رجال علمی و سیاسی که دراین قلعه حضور داشته‌اند

1- مرحوم علامه میرزا علی اکبر دهخدا1258-(1334)

2- دکتر محمد مصدق

3-ملک الشعرای بهار

4- فرخی یزدی

5- وحید دستگردی

6- آقای ابوالقاسم نجفی برادر آقای نجفی معروف اصفهانی

  عزیز الله خان فولادوند ، نابغه ای بی بدیل

عزیزالله خان فولادوند فرزند عبدالله خان هژیر السلطان  رییس ایل فولادوند از شاخه جلیله چهارلنگ بود. بعد از فوت پدرش ملقب به هژیر السلطان گردید ولی بنا به رنجش هایی که پیدا کرده بود خیلی زود از این مقام و عنوان استعفا داده ، ترجیح داد بدون یدک کشیدن هر عنوان و لقبی با مردم و در کنار آنان باشد. وی  از قوه سامعه و نعمت شنوایی محروم بود ولی در هوش، ذکاوت ، فراست ، ادب و شجاعت یکی از نوابغ روزگار بود. در شعر و ادبیات فارسی و علوم عربی اشراف زیادی داشت ، از علوم معقول و منقول نیز بهره مند بود. سال ها در دیوان اشعار اساتید و شعرای قدیم بسیار تتبع  و تحقیق نمود و عالی ترین تفسیر و تاویل شعر می گفت و با وحید دستگردی در این خصوص ساعتها به بحث می نشست. عزیز الله خان همه فضایل اخلاقی نیک یک ایرانی خصوصاً در سخاوت و مهمان نوازی را دارا بود

اگر چه از نعمت شنوایی محروم بود ، خداوند کریم قدرت و توانایی خارق العاده ای در لب خوانی به وی بخشید. از حرکت لب ، سخن گوینده را ادراک می کرد و جواب می داد. نقل می کنند از نیم فرسنگ راه اگر دو نفر با یکدیگر سخن می گفتند با دوربین از حرکت لب ،  سخن آنها را درک کرده و از حرکت قلم نیز خط کاتب را از دور می خواند. نقل می کنند ناصرالدین شاه که این خبر حیرت آور را شنید ، علاقمند گردید که از نزدیک وی را ببیند و خود شخصاً او را بیازماید. شاه از پنجاه قدم فاصله کاتب خود را امر کرده بود ، چنین بنویسد: « اگر عبدالله خان از دور این خط را بحرکت قلم خواند شایان خلعت شاهانه است و گرنه مستحق مجازات سخت» عبدالله خان فوراً از دور می گوید: «  اعلیحضرتا امر بفرمایید خلعت را حاضر کنند.»

در حوادث دوران مشروطیت ،با حرکت ایل بختیاری به سمت تهران برای سرنگونی استبداد ، عزیز الله خان نیز که انسان متدین و وطن دوستی بود و روحیاتی آزاد منشانه ای داشت. در راس گروهی از سواران ایل جلیل فولادوند به مشروطه خواهان پیوست و در تصرف تهران ، خلع محمدعلی شاه از سلطنت، سقوط استبداد و استحکام پایه های مشروطیت جانفشانی ها کرد. در جنگ گلوله ای به سختی به پهلویش اصابت کرد که همگان پنداشتند که جان سالم بدر نخواهد برد. به مدت چهار ماه در بیمارستان بستری گردید و معالجه شد. با استقرار مشروطه خواهان در تهران ، رقابت بر سر تقسیم قدرت  و تعیین جهت و مشی مشروطه به کشمکش و منازعه ای ویرانگر تبدیل گردید. ترور ، قتل ، وحشت ، هرج و مرج و ناامنی بر پایتخت سایه انداخته بود. دولت های روس و انگلیس با وارد ساختن مهره های خود به جمع مشروطه خواهان ، سوار بر موج شده ، مشروطیت را به سمت و سوئی می بردند که منافع آنها را تضمین می کرد.

عزیز الله خان که صاحب دانش و کمال بوده ، به میهن خود عشق می ورزید ، وقتی قبایح و کج رفتاری برخی از فاتحان تهران را دید ، بسیار اندوهگین و نارحت گردید. پس از مشورت با دهها کلانتر و معتمد بختیاری ، تدبیر این بود که تهران را ترک کنند تا دامن آنان به بد نامی آلوده نگردد. عزیز الله خان با صدها نیله سوار بختیاری که در حرکتی نمادین و در اعتراض به عملکرد برخی سران مشروطه  تهر ان را ترک کرده در کهریزک و امامزاده شاه عبدالعظیم استقرار یافته بودند ، خداحافظی کرده با قهر و ناراحتی  به همراه سواران خود تهران را ترک کرده با خود عهد بست که دیگر به تهران نیاید و داخل هیچ کار نشود.

وقتی روس و انگلیس به بهانه فعالیت طرفداران آلمان در ایران ، در جنگ جهانی اول کشور ما را اشغال کردند ، بسیاری از شخصیت های دینی و سیاسی از تهران و شهرهای بزرگ خارج شده و در دفاع از کشور و حفظ استقلال آن کمیته ای با نام « کمیته دفاع ملی » تشکیل داده به کرمانشاه مهاجرت کرده و در آنجا یک دولت ملی تاسیس کردند. عزیز الله خان نیز که از اشغال کشورش عصبانی بود ، به جمع مهاجرین پیوست و از هیچ گونه مساعدت و همراهی با مهاجرین ، فداکاری و سپاه آرایی در راه وطن با آنکه خطرهای بزرگی داشت ، کوتاهی نکرده چندین سال در کنار دیگر مجاهدان ایرانی با روسها و انگلیسی ها مبارزه کرد. با پایان جنگ جهانی اول و بازگشت مهاجرین وی نیز به زادگاه خود بازگشت و مشغول زراعت و اداره املاک خود گردید و تا پایان عمر در کنار مردم بود. خدایش رحمت کند.

 برگرفته از کتاب مشاهیر بختیاری