واقعة شلیل·

    در اواخر تیرماه سال 1301 ه. هنگامی که یک واحد نظامی مرکب از 274 نفر سرباز و درجه دار از جمله دوازده افسر ،اصفهان را به قصد رسیدن به شوشتر در شمال خوزستان آمده می کردند در روز 11مرداد ماه این واحد نظامی در گذرگاه کُتل مروارید در جادة بختیاری نزدیک شلیل واقع در منطقة بختیاری لرستان مورد حملة ناگهانی و غافلگیر کنندة عشایر بختیاری قرار گرفت . از این واحد نظامی حدود 115 نفر کشته و حدود همین تعداد مجروح یا مفقود شدند و کلیه سلاح ها، دواب و باروبنه آنان به غنیمت گرفته شد. این حمله که برای تسلط نظامی رضاخان برخلیج فارس و از بین بردن استقلال سیاسی و ازادی عمل خوانین بختیاری بوده تا هم اعتبار و هم ثروت آنها را به نحو قابل ملاحظه ای کاهش دهد. همچنین با سیاست های خلع سلاح، سربازگیری و اسکان اجباری، بختیاری ها را ناتوان و سر به راه و رام کند. وقتی که بازماندگان واقعة شلیل خسته و پراکنده به اصفهان بازگشتند همگی تائید کردند که حمله کنندگان تفنگچی های بختیاری بوده اند. این حمله باعث شد تا نفرت عمومی برانگیخته شود،زیرا عامل اصلی این تحرک را انگلیس دانسته تا بتوانند با این ترفند خوزستان را تجزیه کنند. از سوی دیگر رضا خان نیز می خواست درگیری نهایی با خوانین را به بعد موکول کند چون وضع سیاسی پایتخت روز به روز بی ثبات تر می شد. رضاخان که پایش به درون نزاعی رو به افزایش با مجلس کشیده شده بود، در اول مهر به یک استعفای تاکتیکی متوسل شد و کشور را به یک بحران عمومی فرا برد.([1]) 

    رضا خان و خوانین بختیاری صلاح را در آن دیدند که فعلأ برای مذاکره و کنار آمدن آمادگی نشان دادند. رضا خان با توجه به خشم برانگیخته شده علیه خوانین از فرصت استفاده کرد و آنان را به تدریج خانه نشین کرد و از نفوذشان کاست. در پائیز همان سال همة مشاغل مهم دولتی خود را در خارج از منطقة بختیاری، از جمله حکومت اصفهان را از دست دادند، خدمه و محافظان آنان از حمل اسلحه ممنوع شدند. افسران بختیاری از ارتش اخراج شدند و آنچه بیشتر از همه باعث ناراحتی و آزردگی خوانین گردید این بود که مقامات نظامی شروع به سرباز گیری از دهات بختیاری و عشایر چهارلنگ نمودند.  

    رضا شاه وقتی که متوجه شد در معرض راهزنی راهزنان، جنگ داخلی و تجزیه احتمالی قرار گرفته است در اسفند 1299 با قوای قزاق خود دست به کودتا زد. از سال 1300تا 1305 راذ می توان دوره مبارزه بر سر قدرت نام نهاد زیرا از یک طرف نیروهای آشوبگر و از طرف دیگر نیروهای مخالف آنها یعنی نیروهای خودکامه و سپس حکومت خود سرانه و دیگر آن که نیروهای مشروطه خواه، چه دموکرات و چه محافظه کارکه می خواستند نظم و آرامش بدون حکومت استبدادی وجود داشته باشد اما راه رسیدن به این هدف را نمی دانستند و در بین خودشان کشمکش و اختلاف بوجود آمد. رضا خان در بین سالهای 1300 تا 1302 علاوه بر اختیاری داشتن وزارت جنگ و فرماندهی کل قوا، به مقام نخست وزیری رسید و دولت مشیرالدوله را ساقط ساخت و در اقدامی سریع با اتهاماتی که بر علیه قوام السلطنه که جدی ترین رقیب سیاسی او به شمار می رفت از میدان به در کرد. او توانست مخالفان خود را یکی یکی از سر راهذ بردارد. اموال عشایر بختیاری، قشقایی، کهگیلویه و سایر ایلات به مصادره و به غارت رفت و گروه گروه از سران عشایر بدون محاکمه اعدام شدند.

    مهمترین قیام، شورش ایل قشقایی در سال 1308 بود که با اتحاد عشایر بویر احمد، ممسنی، خمسه و دیگران و سپس عده ای از بختیاری ها نیز به آنها پیوستند. یک رشته درگیری و زدوخورد های بی نتیجه به آتش بس موقت و مصالحه با دولت انجامید و به اسماعیل خان و ناصر خان اجازه داده شد تا به درون ایل باز گردند. رضا خان با تبعید، اعدام و زندانی کردن و... بسیاری از نیرومندترین رهبران عشایری را از سر راه بردارد عناوین و مقام آنان را بگیرد و املاک گسترده ایشان را مصادره نماید و با املاک دور افتاده مبادله کند. شاه پهلوی با سیاست و خلع سلاح رؤسای ایلات و عشایر و تفنگچی های آنان را با کامیابی کامل انجام داد. تا با انهدام ساختار سیاسی عشایر که ماهیت وجودی آنان با ماهیت و قدرت حکومت مرکزی مغایرت داشت به هدف خود برسد. و با استفاده از سلاح های جدید چون تانک، ره پوش، هواپیما و ... توانست به قلب سرزمین های عشایر نفوذ نماید رضا خان با اسکان اجباری عشایر در ساختار اجتماعی آنان تغییر بوجود آورد که این عامل باعث تلفات سنگین به دامپروری کشور و فقیر شدن عشایر و همچنین کاهش جمعیت عشایر گردید. طی سالهای انقلاب مشروطه و جنگ جهانی ایران شاهد عرض اندام مجدد گسترده و عمومی قدرت عشایر بود، در سال 1300 اکثر مناطق کشور زیر سلطه عشایر و ایلات قرار داشت. ریشه کن کردن عشایر جزیی از برنامه تمرکز قدرت در دست دولت نوین مرکزی در اوایل دورة پهلوی بود. در سال 1300 بیشتر مناطق جنوب و مرکز ایران زیر سلطة خوانین بزرگ«اتحادیه عشایری بختیاری» بود. خوانین بزرگ بختیاری از جمله ثروتمندترین و نیرو مندترین سر کردگان عشایری کشور بودند. خان های بزرگ بختیاری همان گونه که بر اتحادیه عشایری خود در سرزمین های آن تسلط داشتند. به علت سهم خود در استقرار مجدد حکومت مشروطه در 1288 ،تبدیل به وزنه و عاملی در سیاست های ملی شدند و از آن پس به عنوان استاندار و حاکم استان اطراف منطقه بختیاری نیز دولت های وقت مسلط شدند. خوانین بختیاری با تمام نفوذ سیاسی و ثروت خود، به آسانی در برابر قدرت نوپای تهران (رضا خان) سر فرو آورد و با تغییر سیاست بریتانیا و حمایت از دولت رضا خان، بختیاری ها با تحمل یک سلسله ضربات مالی، به ویژه غرامت تحمیل شده پس از « واقعة شلیل» و مالیاتهای معوقه ای که دکتر میلسیومطالبه می کرد به کلی روحیه خود را باختند اگر چه این فقط یک طرف قضیه بود، اما عامل دیگر جدایی خان های چهارلنگ، که به فکر راه حل تازه و بنیادین برای مسئله انسجام و استواری رهبری ایل افتادند. دور ماندن و بیگانگی خانهای سالمند از محیط عشایری که از زمان مشروطه (1288) اتفاق افتاده بود و عدم وفاداری به عشایر و همچنین با رها کردن دامپروری و کوچ و اسکان در مناطق نفت خیز  بود.

    اولین گام رضا خان آن بود که سپاهش آرام آرام نخست به شهرهای کوچک جنوب و سپس به سراسر سرزمین عشایری رخنه کند. از آنجا که او توانسته بود موضع خود را در تهران استوار سازد و چیرگی نظامی خود را در سراسر شمال ایران گسترش دهد.

    در مرداد 1301 خانهای بختیاری مصصم شدند تا جلوی تسلط نظامی رضا خان بر خلیج فارس را بگیرند،محرمانه ترتیب یک حمله به ارتش را در شلیل واقع در جادة منطقة بختیاری دادنداین حادثه در واقع عاملی برای نابودی خوانین بود و از طرفی موجب خشم و اعتراض مردم علیه ایل بختیاری شد. خانهای بختیاری از این شدت واکنش تهران به کلی جا خورده و غافلگیر شدند اما به علت وضع سیاسی بد پایتخت که روز به روز رو به بی ثباتی می رفت رضا خان تصمیم گرفت درگیری خود با خوانین را به بعد موکول کند. در دوازدهم فروردین 1302 بحران به اوج خود رسید. رضا خان برای لورن فاش کرد که مدرک واقعی همدستی خانها در واقعة شلیل را از پائیز گذشته در اختیاری دارد، و آن تلگرافی بود که سردار جنگ و صمصام السلطنه، خوانین بزرگ مقیم تهران به «ایلخانی»و «ایل بیگی» نوشته تا به هر وسیله ای جلوی ارتش را بگیرند. اکثر بختیاری بلافاصله وادادند و پذیرفتند که در واقعه شلیل دست داشته اند.([2])